Odsetki ustawowe w 2026 roku – aktualne stawki i kompletne zasady naliczania

Niezapłacona faktura czy zwrot pożyczki po terminie to nie tylko problem relacji międzyludzkich, ale przede wszystkim wymierne straty finansowe, które prawo precyzyjnie wycenia. Ignorowanie zasad naliczania odsetek to w rzeczywistości zgoda na to, by Twoje pieniądze traciły na wartości, lub – jeśli to Ty jesteś dłużnikiem – by Twój dług rósł w tempie, które może Cię zaskoczyć. W tym poradniku nie będziemy teoretyzować. Wyjaśnimy Ci mechanizmy obowiązujące w 2026 roku, pokażemy różnice między długiem prywatnym a firmowym i nauczymy Cię, jak samodzielnie wyliczyć kwotę należności, by nie dać się oszukać ani kontrahentom, ani skomplikowanym przepisom.

Dlaczego odsetki ustawowe są tak ważne w 2026 roku?

Rok 2026, podobnie jak poprzednie lata, stoi pod znakiem zależności stóp procentowych od decyzji Rady Polityki Pieniężnej (RPP). Odsetki ustawowe nie są liczbą „wymyśloną” przez urzędników dla zabawy. Są one bezpośrednio powiązane z kondycją polskiej gospodarki i inflacją. Pełnią one dwie kluczowe funkcje, o których musisz pamiętać:

• Funkcja odszkodowawcza – mają zrekompensować wierzycielowi fakt, że nie mógł on korzystać ze swoich pieniędzy w określonym czasie.
• Funkcja dyscyplinująca – mają zmotywować dłużnika do jak najszybszej spłaty zobowiązania, ponieważ każdy dzień zwłoki generuje dodatkowy koszt.

Wielu przedsiębiorców i osób prywatnych wciąż myli podstawowe pojęcia, co prowadzi do błędnego naliczania należności. Najczęstszym błędem jest stosowanie stawki dla transakcji handlowych (B2B) do długów prywatnych lub odwrotnie. W 2026 roku różnice te są znaczące i mogą wynosić nawet kilka punktów procentowych, co przy dużych kwotach daje tysiące złotych różnicy.

Rodzaje odsetek – co musisz wiedzieć, zanim zaczniesz liczyć

Zanim przejdziemy do konkretnych liczb, musimy rozróżnić dwa fundamentalne pojęcia. To tutaj najczęściej dochodzi do nieporozumień. W polskim prawie wyróżniamy dwie główne kategorie odsetek ustawowych, które wynikają z Kodeksu cywilnego:

1. Odsetki ustawowe (kapitałowe) – należą się za korzystanie z cudzego kapitału (np. przy udzielaniu pożyczki, gdy strony nie ustaliły innej stawki). To „cena” za pożyczenie pieniędzy.
2. Odsetki ustawowe za opóźnienie – to sankcja za brak zapłaty w terminie. Nalicza się je automatycznie, gdy mija termin płatności, nawet jeśli umowa o nich nie wspominała.

Aktualne stawki odsetek w 2026 roku

Wartość odsetek jest sumą stopy referencyjnej NBP oraz stałej marży określonej w ustawie. Zakładając utrzymanie stopy referencyjnej na poziomie, który obserwowaliśmy wchodząc w rok 2026 (przyjmijmy dla celów obliczeniowych bazową stopę referencyjną 5,75%, która była punktem wyjścia dla wielu prognoz, choć RPP może ją korygować), stawki kształtują się następująco:

*Pamiętaj, że powyższe wartości są wyliczone dla stopy referencyjnej NBP wynoszącej 5,75%. Jeśli Rada Polityki Pieniężnej zmieni stopy procentowe w trakcie 2026 roku, odsetki ustawowe zmienią się automatycznie od następnego dnia po wejściu w życie uchwały RPP.

Odsetki maksymalne – ochrona przed lichwą

Aby chronić dłużników przed nadmiernym obciążeniem, prawo wprowadza pojęcie odsetek maksymalnych. Nie można umówić się na wyższe odsetki niż dwukrotność odsetek ustawowych. Jeśli w umowie wpiszecie wyższą kwotę (np. 50% rocznie), zapis ten jest nieważny, a w jego miejsce wchodzą stawki maksymalne.

• Maksymalne odsetki kapitałowe: 2 x (Stopa ref. + 3,5%) = 18,50%
• Maksymalne odsetki za opóźnienie: 2 x (Stopa ref. + 5,5%) = 22,50%

Odsetki w transakcjach handlowych (B2B) – tu jest drożej

Jeśli prowadzisz firmę i Twój kontrahent (również firma) nie płaci faktury, sytuacja wygląda inaczej niż w przypadku długów prywatnych. Tutaj zastosowanie ma Ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Ustawodawca jest tutaj znacznie bardziej surowy dla dłużników.

W 2026 roku odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych są znacznie wyższe niż te "zwykłe" kodeksowe. Jak widać w tabeli powyżej, marża wynosi tu aż 10 punktów procentowych. Oznacza to, że przy stopie referencyjnej 5,75%, roczna stopa odsetek wynosi aż 15,75%.

Jak samodzielnie obliczyć odsetki? Wzór i przykład

Przejdźmy do praktyki. Nie potrzebujesz skomplikowanego kalkulatora online, aby oszacować kwotę, o którą walczysz. Wzór jest uniwersalny:

Kwota zaległości x Liczba dni zwłoki x Stawka odsetek (%) / 365 = Kwota odsetek

Przykład z życia wzięty

Załóżmy, że klient nie zapłacił Ci 5000 zł w terminie. Spóźnia się już 30 dni. Jest to transakcja między osobami prywatnymi (np. umowa o dzieło między osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności lub zwrot pożyczki koleżeńskiej), więc stosujemy odsetki ustawowe za opóźnienie (11,25%).

Obliczenie wygląda tak:

• 5000 zł x 30 dni x 11,25% = 1 687 500
• 1 687 500 / 365 dni = 46,23 zł

Tyle wynoszą odsetki za miesiąc zwłoki. Może wydawać się, że to niewiele przy kwocie 5000 zł, ale przy skali roku robi się z tego ponad 560 zł. Bądźmy szczerzy, nikt z nas nie skacze z radości na widok wzorów matematycznych, chyba że akurat liczymy pieniądze, które wpadną nam do kieszeni – wtedy nagle matematyka staje się ulubionym przedmiotem.

Pułapki i błędy, których musisz unikać

Analizując zapytania użytkowników w 2025 i 2026 roku, zauważyliśmy powtarzające się schematy błędów, które mogą Cię sporo kosztować. Oto na co musisz zwrócić szczególną uwagę:

1. Błędne liczenie dni

Odsetki naliczamy od dnia następującego po dniu wymagalności do dnia zapłaty włącznie. Jeśli termin płatności faktury mijał 10 stycznia, to pierwszym dniem naliczania odsetek jest 11 stycznia. Częstym błędem jest wliczanie dnia terminu płatności do okresu odsetkowego.

2. Odsetki od odsetek

Czy można naliczać odsetki od zaległych odsetek? Co do zasady – nie. Jest to tzw. zakaz anatocyzmu. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wytoczysz powództwo o te odsetki (wtedy od dnia wytoczenia powództwa można żądać odsetek od zaległych odsetek) lub jeśli po powstaniu zaległości strony zgodziły się na to w osobnej umowie.

3. Przedawnienie

Pamiętaj, że roszczenie o odsetki również ulega przedawnieniu. Okres ten wynosi zazwyczaj 3 lata, jako że odsetki są świadczeniem okresowym. Jeśli będziesz zwlekać z windykacją zbyt długo, dłużnik może podnieść zarzut przedawnienia i nie odzyskasz tych pieniędzy, nawet jeśli masz rację.

Odsetki w postępowaniu sądowym

Jeśli sprawa trafi do sądu, w pozwie musisz precyzyjnie określić, jakich odsetek żądasz. Częstą formułką używaną przez prawników jest: „wnoszę o zasądzenie kwoty X wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia Y do dnia zapłaty”. Słowo „ustawowymi” jest tu kluczem. Dzięki niemu, nawet jeśli w trakcie trwania procesu (który w Polsce może trwać miesiącami) zmienią się stopy procentowe NBP, komornik wyegzekwuje kwoty zgodnie z tymi zmianami, przeliczając je dla poszczególnych okresów.

Co jeśli dłużnikiem jest podmiot publiczny?

Warto wiedzieć, że w przypadku transakcji z podmiotami publicznymi (np. szpitale, urzędy), zasady dotyczące odsetek za opóźnienia w transakcjach handlowych również mają zastosowanie. Co więcej, podmioty publiczne są ściśle kontrolowane i często nie mogą „odpuścić” naliczania odsetek, jeśli to Ty jesteś im winien pieniądze, ale też muszą je zapłacić Tobie, jeśli to one zalegają.

FAQ – Najczęściej zadawane pytania o odsetki w 2026 roku